سوم نوامبر سال 245 میلادی شاپور یکم شاه وقت ایران از دودمان ساسانی که در دوران زمامداری خود ایران را ابرقدرت اول جهان کرده بود دستور بنای شهر قزوین را صادر کرد .کار ایجاد این شهر سه سال طول کشید و در اکتبر (جشن های مهرگان) سال 248 میلادی پایان یافت. نام قزوین از طایفه ای به همین نام گرفته شده و یونانیان و رومیان باستان و اینک جهانیان دریای مازندران را به نام این طایفه دریای «کاسپین» می خوانند، زیرا که منطقه محل سکونت این طایفه آریایی تا دیلمان، گیلان و سواحل غربی آن دریا امتداد داشته است.
شاپور اول در طول حکومت خود چند شهر تازه ساخت که نام او با پیشوند و پسوندهایی بر آنها گذارده شد اما دستور داد که شهرتازه ساز به نام طایفه ای که در آن منطقه سکونت داشت «کسپین» نامیده شود که این نام به مرور زمان به صورت قزوین در آمده است. در کتب قرون وسطی هم دریای مازندران را دریای قزوین نوشته اند. قزوین در سال 644 میلادی به تصرف اعراب مسلمان درآمد و در قرن 16 میلادی پایتخت ایران شد و شاه طهماسب صفوی عمارات فراوان در آنجا ساخت؛ تا این که شاه عباس در سال 1598 میلادی پایتخت را از قزوین به اصفهان ـ شهر مرکزی ایران منتقل ساخت.
یکی از علل انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان این بود که درآن شهر، سران قزلباش مادر شاه عباس را کشته و جسدش را به بیابان افکنده بودند و اقامت در قزوین باعث می شد که هر لحظه قتل فجیع مادر در ذهن او تداعی و وی را متاثر کند.
قزوین در جریان دو جنگ جهانی اول و دوم به اشغال خارجی درآمد و در سپتامبر 1941 توسط هواپیماهای شوروی بمباران شد. رضاخان میر پنج (سرتیپ) از همین شهر عزم تسخیر تهران و برانداختن دولت وقت را کرد. این شهر تاریخی اخیرا مرکز استانی به همین نام شده است.
